Noc kupały – kiedy wypada? Co to za święto?

Słowiańskie święto występujące podczas najkrótszej nocy w roku, obserwujemy je w drugiej połowie czerwca w roku przystępnym. Jest ściśle związane z przesileniem letnim, które wypada w nocy z 21 na 22 czerwca. Święto to miało zapewniać czas dobrobytu, urodzaju i szczęścia. Noc kupały poświęcona była żywiołom ognia i wody, to także święto miłości, radości, zdrowia, płodności czy urodzaju.

Noc Kupały – co to za święto?

Jest to święto wywodzące się z głęboko zakorzenionych słowiańskich wierzeń. Noc ta ma związek z przesileniem letnim Słońca. Można się spotkać z różnymi jej nazwami tj. Kupalnocka, noc kupalna bądź kupała. Według różnych źródeł na terenach południowych Polski, Śląsku oraz Podkarpaciu podobne uroczystości nazywane są sobótkami lub sobótką, na Mazurach czy Warmii palinocką. Natomiast na Podlasiu i Mazowszu Noc Kupały zaistniała jako kupalnocka.

Noc Kupały jest bez dwóch zdań związana ze Słońcem, a przede wszystkim z siłami natury. Obchodzimy wówczas święto wody, ognia, księżyca i słońca, ale także płodności, urodzaju, radości czy miłości. Nie bez powodu noc ta jest uznawana za magiczną, pełną radości oraz miłości.

Noc Kupały (Noc Świętojańska) w 2023 roku – kiedy wypada?

Jak już wcześniej wspominaliśmy, święto to obchodzimy podczas najkrótszej nocy w całym roku. W roku 2022 Noc Świętojańska przypada na 23 czerwca (piątek). W roku 2023 wypada ona w czasie nocy z 23 na 24 czerwca.

Noc Kupały bywa brana za Noc Świętojańską. Mimo tego, iż oba z wymienionych świąt wypadają bardzo blisko siebie, a także pochodzą z podobnego okresu, ich historie są rozbieżne. Świętojańska Noc jest chrześcijańskim odpowiednikiem Nocy Kupały, która ma słowiańskie korzenie.

Święto, w kolejnych latach przypadać będzie w następujących dniach:

Noc Kupały – jak się świętuje?

Zwyczaje pogańskie związane z Nocą Kupały stały się na tyle silnie zakorzenione w kulturze ludowej, że mimo starań kościoła, nie udało się ich wyplewić. Znalazły swoje miejsce w kalendarzu chrześcijańskim jako Noc Świętojańska – święta wigilia Jana Chrzciciela przypadająca z 23 na 24 czerwca. Obrzęd ten polegał na święceniu wody, święcono także lecznicze zioła, główne elementy nie uległy znacznej zmianie, nadal rozpalano ogniska, szukano kwiatu paproci czy puszczano wianki na wodzie.

Najbardziej znaną w Polsce tradycją, związaną z obchodzeniem Nocy Kupały są – wianki. Panny puszczały na rzekę samodzielnie zaplecione wianki. Właścicielka wianka, który został wyłowiony przez jednego z kawalerów, symbolizować miało szybkie wyjście za mąż. Wianki pleciono najczęściej z polnych roślin, ziół i kwiatów, na których mocowano świece.

Zobacz także: Kiedy jest przesilenie letnie?

Noc Kupały – zwyczaje, obrzędy

1. Rytuał ognia

   W epicentrum obrzędów znajdowały się ogniska, które płonęły żywym ogniem w pobliżu płynących wód. Mieszkańcy wsi gromadzili się w miejscu świętowania, rytualny ogień rozpalali przy pomocy drewnianego koła z piastą. Odpowiednio wcześniej okręcano je słomą zanurzaną w smole, następnie koło było kręcone na drewnianym kołku wbitym w ziemię na tyle szybko, aby pod wpływem tarcia zajęło się ogniem. W celu rozpalenia ogromnego płomienia mieszkańcy toczyli koło do wcześniej przygotowanego stosu. Do ognia trafiały zioła, których moce były oczyszczające i uzdrawiające. Całe noce upływały na tańcach dookoła płomienia oraz przeskakiwaniu przez niego – skok przez ognisko miał za zadanie wypędzić ze śmiałków złe moce, zapewnić płodność, pomyślność, a także chronić przed chorobami.

2. Istotny rytuał dla młodych

   Łatwo się domyślić, iż święto to było ważne dla osób młodych, nieposiadających jeszcze partnerki czy partnera. Na temat zamążpójścia dziewczęta wróżyły sobie poprzez puszczanie wianków uwitych z ziół i kwiatów ze wplecioną w nie świecą. Wierzono, że przyszłość dziewcząt była ściśle związana z losami ich wianka. Gdy wianek utonął bądź spłonął, dla panny mogło to zwiastować staropanieństwo albo chorobę. Jeśli wianek odpłynął w dal niewyłowiony przez nikogo, dziewczyna miała jeszcze jakiś czas poczekać na zamążpójście. Natomiast, gdy jeden z kawalerów wyłowił wianek, oznaczało to, iż właśnie on zostanie mężem owej dziewczyny.

3. Noc przywilejów

   Podczas tej wyjątkowej nocy młodzi mogli się cieszyć dodatkowymi przywilejami. Oddalenie się sam na sam z wybranką czy wybrankiem nie miało budzić oburzenia w starszych pokoleniach. Wyjątkowość tego czasu polegała na tolerancji zachowań niedopuszczalnych w dni powszednie tamtych czasów.

4. Poszukiwanie kwiatu paproci

   Śmiałkowie uganiali się za kwiatem, który według wierzeń miał zakwitać tylko na tę jedną jedyną noc, a osobie, która go posiądzie, miał zapewnić szczęście oraz bogactwo. Dla zakochanych par była to doskonała wymówka do romantycznej wyprawy we dwoje po lesie. Dopiero po zakończeniu nocy kupały możliwe były kąpiele w stawach bez obaw, ponieważ moce demonów zamieszkujących akweny wodne – wodników czy topielic – słabły i nie mogły już stanowić zagrożenia.

Noc Kupały i Noc Świętojańska w kilkunastu ostatnich latach cieszą się nieustannie rosnącym zainteresowaniem. Ma to związek z powrotem do licznego wykorzystywania ludowych motywów w obecnej literaturze, a także powrotem do samej słowiańszczyzny. Święto to nie jest charakterystyczne jedynie dla naszego kraju. W państwach germańskich odbywają się obchody z okazji Mittsommerfest, z kolei w anglosaskich krajach można się spotkać z Midsummer.